༡༽ཆོས་སྐད་ལས་ཤད་ཞུགས་ཡོད་པའི་ཁུངས།
བོད་ལུ་དུས་རབས་ ༨་པ་ ༩་པ་ དང་ ༡༡་པ་ཚུ་ནང་ རིམ་པ་བཞིན་དུ་ ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་དང་ མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་ ལྷ་བླ་མ་ཡི་ཤེས་འོད་ཚུ་གིས་ སྔ་ཕྱི་ཐེངས་རིམ་གསུམ་ཚུན་ཚོད་ སྐད་གསར་བཅད་ཀྱིས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་སྐབས་ བརྡ་གསར་གྱི་ཆོས་སྐད་ལུ་ གླི་དང་འགྲོ་ཟེར་མི་ཚུ་ ད་ལྟོ་བར་ནང་ཡང་ རྫོང་ཁའི་ན་ གྱི་ དང་ འགྱོ་ཟེར་སླབ་སྲོལ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་འབདཝ་ལས་ཆོས་སྐད་ནང་ ར་འདོགས་ཅན་ཚུ་རྫོང་ཁའི་ནང་ ཡ་འདོགས་ཅན་སྦེ་ལྷག་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།
དཔེར་ན༔
ཆོས་སྐོད། | རྫོང་ཁ། |
བྲག། | བྱག། |
བྲེལ། | བྱེལ། |
སྤྲ། | སྤྱ། |
མགྲོན། | མགྱོན། |
ཁྲིན། | ཁྱིད། |
༢༽མགྱོགས་ཡིག་འདི་ལན་མ་ཚུ་མངས་ཀྱིས་བརྩམས་ཡོད་པའི་འདོད་ཚུལ།
དེ་བཟུམ་སྦེ་ རྒྱལ་ཡོངས་དཔེ་མཛོད་ཀྱི་གཏན་མཛོད་གཙོ་འཛིན་ ཨྱོན་རྡོ་རྗེ་གིས་འབད་བ་ཅིན། ལྡན་མ་རྩ་མངས་ཀྱིས་ བརྩམས་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས། ད་ེཨང་ བོད་ལུ་མཁན་སློབ་ཆོས་གསུམ་གྱིས་ རྒྱ་ཆོས་བོད་ལུ་བསྒྱུར་སྐབས་ལུ་ བུམ་ཐང་ལྕགས་མཁར་རྒྱལཔོ་གིས་ དལ་ཤོག་ཕུལ་བའི་བཀའ་དྲིན་རྗེས་དྲན་ལུ། གུ་རུ་རིན་པོ་ཆེ་ བུམ་ཐང་ལྕགས་མཁར་རྒྱལ་པོའི་ བླ་མཆོད་ལུ་བྱོནམ་ད་ ཕྱག་ཞུ་ཧྟེ་བྱོན་མ་ི ལོ་ཙཱ་བ་ལྡན་མ་རྩ་མངས་ཀྱིས་ བརྩམས་ཡོརདཔ་ཨིན་པས། རྡོ་རུང་ཁོ་གིས་ འབད་བ་ཅིན། ནུས་རབས་༨ པའི་ནང་ མཁས་པ་བཻ་རོ་ཙ་ན་ རྒྱ་གར་ལས་བོད་ལུ་བྱོནམ་ད་ བྱོན་ལམ་ཀུར་སྟེད་ལས་སྦེ་ བྱོན་ཡོདཔ་ཨིན་པས། དེ་བསྒང་ ཀུར་སྟོད་ལུ་ཕེབས་ད་ སྨྱུག་དུང་ནང་ལས་སྨྱུག་གུ་ཅིག་ཕྱ་ིཁར་ཐོན་འགྱོཝ་ལས་ མི་ཚུ་གིས་འཐུ་སྟེ་ལོག་ཕུལཝ་ད་ མ་འོངས་པ་ལུ་ཡ་ིགུ་དུར་བའི་རྟེན་འབྲེལ་ཡོདཔ་ལས་འཐུ་མ་ིདགོ་ཟེར་གསུངས་ནུག། དེ་ག་ི རྟེན་འབྲེལ་གྱིས་སྦེ་ འབྲུག་པའི་མགྱོགས་ཡིག་འད་ི ལྡན་མ་རྩ་མངས་ཀྱིས་བརྩམས་གནང་ཡོད་སྦེ་བཀོད་ནུག།
༣༽སྡེབ་སྦྱོར་ཅན་གྱི་ཡི་གུ ༔ སྡེབ་སྦྱོར་ཅན་གྱི་ཡི་གུ་འདི་ ཕ་ལིསི་ཐཱན་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་བརྒྱད་དེ་ ནུབ་ཕྱོགས་ཡུ་རོབ་དང་ རྒྱ་གར་གྱ་ཡ་གུ་ཚུ་ སྡེབ་སྦྱོར་ཅན་གྱི་ཡི་གུ་ཟེར་སླབ་ཨིན་མས།
སྡེབ་སྦྱོར་ཅན་གྱི་ཡི་གུ་ཟེར་མི་འདི་ ཡི་གུ་སྡབ་དང་སྦྱོར་བ་དབྱངས་དང་གསལ་བྱེད་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་འབྲི་མི་ལུ་སླབ་ཨིན།
དཔེར་ན་༔
རྫོང་ཁ་ཡི་གུ
བོད་ཡིག
རིས་མོ་ཅན་གྱི་ཡི་གུ ༔ རི་མོ་ངན་གྱ་ིཡ་ིགུ་འདི་ འཛམ་གླིང་ནུབ་ཕྱོགས་ཨི་ཛིབ་ལས་བརྒྱུད་དེ་ རྒྱ་ནག་ལས་ ཕར་དར་ཏེ་ ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན་མས།
ཡང་ན
རིས་མོ་ཅན་གྱི་ཡི་གུ ་ཟེར་མི་འདི་པར་གྱི་མཐོ་ལས་འབྲི་སྦེ་གོ་བ་སྤེལ་མི་ལུ་སླབ་ཨིན།
དཔེར་ན་༔ མེ་ཏོག་ཀྱི་པར་འབྲི་འདི་ཡོད་པ་ཅིན་དཔེ་ཆ་མ་ལྷབ་མི་འདི་གི་ཡང་ཧ་དགོ།
ང་བཅས་རའི་ ཡ་གུ་འདི་ཡང་ རྒྱ་ལས་བོད་ལུ་དར་ བོད་ལས་བརྒྱད་དེ་ འོངས་འོངསམ་འབད་ནི་དེ་གིས་ སྡེབ་སྦྱོར་ཅན་གྱིའི་ གྲངས་སུ་ཚུདཔ་ཨིན།
གདངས་དབྱངས་ཡོདཔ་དང་མེདཔ ༔ ་གདངས་དབྱངས་ཡོདཔ་དང་མེདཔ་པའི་ཁ་སྐད་ཟེར་མི་འདི་ ཁ་ལས་སླབ་པའི་སྐབས་སུ་ གསལ་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ་མེན་པར་ གདངས་དབྱངས་་འཐོན་དོ་བཟུམ་སྦེ་སླབ་མི་ལུ་གོཝ་ཨིན།
དཔེར་ན།
ང་ཉ་མ་ཐ་ཡ་ལ
ཏ (རྟ། ལྟག)
ཅ (ལྕགས། ཅ་ལ)
ཀ (དཀར། བཀག)
འདི་ཚུ་ལུ་སྒྲ་ མཐོ་མན་གྱི་དོན་དག་སོ་སོར་སྟན་མི་ལུ་སླབ་ཨིན།
གསལ་བྱེད་ཅན་གྱི་ཡི་གུ་ཟེར་མི་འདི་ གསལ་བྱེད་ག་འབད་རུང་ དེ་ལུ་སྒྲ་འགྱར་བ་མེད་པར་སྟན་མི་ལུ་སླབ་ཨིན།
དཔེར་ན། བཀའ།
༤༽ ཊི་བེཊོ་བར་མཱན་ལས་རྒྱུད་པའི་ཁུངས། Proto Tibeto Burman
ང་བཅས་རའི་སྐད་ཡིག་རྫོང་ཁ་འདི་ འབད་བ་ཅིན་ ཊི་བེ་ཊོ་བར་མཱན་ལས་རྒྱུད་ཡོད་ཟེར་ཨིན་མས། ཊི་བོ་ཊོ་བར་མཱན་སླབ་ད་ རྒྱལ་ཁབ་ག་དང་ག་ར་ཚུདཔ་སྨོ་ཟེར་བ་ཅན་ ལྷོ་ནུབ་རྒྱ་ནག། བོད། བར་མ་འན། ཚུ་ཚུབས་ཨིན། ང་བཅས་རའི་སྐད་ཡིག་རྫོང་ཁ་འིད་ ཊི་བེ་ཊོ་བར་མཱན་ལས་རྒྱུད་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་འདི་ ཁྱོད་ཆོས་ག་ར་ཅོག་འཐདཔ་ཡོདཔ་ལས་ཏན་ཨིན།
ཁྱོད་ཆོས་ཚུ་༔
༡ སྒྲ་བྱུང་བ། (tonal system)༔ ཟེར་མི་འདི་ ཚིག་ཚུ་གི་ སྒྲ་གདངས་དང་སྐད་གདངས་གི་ དོན་སོ་སོ་བཟོ་མི་ལུ་སླབ་ཨིན།
སྒྲ་མཐོ་བ།(high pitch) (དཀའ།) དང་ སྒྲ་དམའ་བ།(low pitch) (མོ།)
༢ སྒྲ་ཚིག་གཅིགམ། (monosyllabic structure) རྫོང་ཁ་ན་ལུ་ཚིགས་ཚུ་ག་ར་གི་དོན་ད་ར་ལྟོདམོ་ཨིན།
དཔེར་ན༔ སངས་རྒྱས། རྒྱལ་བ་རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས། ཡང་ན་ དགའ་(སེམས་དགའ་ནི)སྟོན(རྟེན་འབྲེལ)།
༣ བྱེད་པ་བྱ་བ་དང་བྱ་ཚིག།༔ རྫོང་ཁ་ནང་བརྗོད་པ་བཟོ་བའི་ཀབས་ལུ་ ལཱ་འབད་མི་བྱེད་པ་པོ་(subject)ཧེ་མ་དང་ བྱ་བ་(object) དང་མཇུག་ར་ ལཱ་འབད་བའི་ཚིག་བྱ་ཚིག་འདི་ཏོནམ་ཨིན།
དཔེར་ན༔ ཁོ་(བྱེད་པ་པོ)གིས་ལྟོ་(བྱ་བ)བཟའ(བྱ་ཚིག)།
༥༽ སྐད་ཡིག་རྫོང་ཁ་ཁག་ཆེ་ཁུངས་དོན།
མི་དང་མི་གི་བར་ན་བརྡ་དོན་སྤྲོད་ལེན་འབད་ནི།
མཐུན་ལམ་བཟོ་ནི།
རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ངོ་རྟགས་སྟོན་ནི།
རྒྱལ་ཁབ་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི།
སྐད་ཡིག་རྫོང་ག་འདི་ དུས་དང་ཕུག་ལས་དར་ནི་འདི་གི་ སྔར་སྲོལ་ལབ་ལུགས་བདག་འཛིན་འབད་ནི།
སྐད་ཡིག་སྤྱི་འགྱུར་གྱི་ལན་ལོན་ཐོག་ལས་མི་དམང་སྤྱི་མཐུན་བཟོ་ནི།
འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིཁ་སྐད་མ་འརྲཝ།
ཚངས་ལ། (ཞར་ཕྱོགས)
ལྷོ་ཚང་པ། (ལྷོ་ཕྱོགས)
རྫོང་ཁ། (ནུབ་ཕྱོགས)
བུམ་ཐང་པའི་ཁ། (བྱང་ཕྱོགས/དབུས་ཕྱོགས)
རྫོང་ཁ་འདི་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཁ་སྐད་འབད་གདམ་ཁ་རྐྱབ་དགོ་པའི་ཁུངས་དོན།
ཡིག་གུ་ཐོག་ལུ་འབྲི་སྲོལ་ཡོད་ནི་འདི་གི།
སྐུ་འཁོར་ལག་ལེན་འཐབ་ལས།
རྫོང་༨་གིས་མི་སེར་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་གི།
སྔོན་འབྱོན་རྒྱལ་བ་གོང་མ་ཚུ་གི་ བྱིན་གྱིས་བརླབ་གནང་མའི་སྐད་ཡིག་ཨིནམ་ལས་བརྟོན།
ཡང་ན
འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཀུ་ཅིག་ཨིན་རུང་ ཁ་སྐད་མ་འདྲཝ་མང་རབས་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན། དེ་སྦེ་ཨིན་དགོ་མི་གི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་ མི་རིགས་མ་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ལུ་བརྟེན་ཏེ་དང་། ས་ཆའི་ཆགས་ཐངས་ཀྱིས་སྦེ་ གཡུས་སྒོ་ཚུ་ ལ་ལུང་ཚུ་ནང་ཁ་གཏོར་ཏེ་ཆགས་ཡོད་ནི་འདི་གིས་ གཡུས་ཚན་གཅིག་གིས་གཅིག་ལུ་ རྒྱུན་འབྲེལ་འབད་ནི་ ལཱ་ཁག་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ ཨིན་མས།
འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོོངས་སྐད་ཡིག།
རྒྱལ་ཡོངས་ཁ་སྐད་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡོད་པའི་ རྫོང་ཁག་༢༠ ལས་ སྤུ་ན་ཁ། ཐིམ་ཕུག། དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་། མགར་ས། ཧཱ། སྤ་རོ། ཆུ་ཁ། དར་དཀར་ན་བཅས་ རྫོང་ཁག་༨ ཀྱིས་སླབ་པའི་ཁ་སྐད་ཅིག་ཨིན། རྫོང་ཁ་འདི་འབྲུག་ལུ་ སྔོན་གོང་ལས་དར་བའི་ ཁ་སྐད་ཚུ་གི་གྲས་ལས་ ཆོས་སྐད་དང་མཐུན་པའི་ཁ་ཅིག་ཨིན།
དེ་མ་ཚད་ འབྲུག་གི་རྫོང་ཁག་སོ་སོའི་ མི་སེར་མང་ཤོས་དང་གཅིག་ཁར་ བརྡ་དོན་སྤྲོད་ལེན་ཡང་འབད་ཚུགསཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ཁ་སྐད་འདི་ སྔོན་གོང་ལས་ཡོད་རུང་ ཧེ་མ་ དུས་རབས་༡༧ པའི་ནང་ ཞབས་དྲུང་ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་ ཆོས་སྲིད་བསྟན་པའི་སྲོག་ཤིང་རྫོང་གཞིས་ཚུ་ རིམ་པ་བཞིན་དུ་བཅགས་ཏེ་གནང་བའི་སྐབས་ལུ་ རྫོང་གཞིས་དེ་ཚུའི་ནང་ གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ཁ་སྦེ་ ལག་ལེན་འཐབ་གནངམ་ལས་ མིང་ལུ་ཡང་ རྫོང་ཁ་ཟེར་བའི་ཐ་སྙད་དར་ནུག།
དུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་བསྟུན་ཏེ་ རིམ་པ་བཞིན་དུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ནང་ རྒྱལ་བརྒྱུད་ཀྱི་གཞུང་ དབུ་བརྙེས་པའི་ཤུལ་ལས་ མི་དབང་ཞིང་གཤེགས་དམ་པ་ འབྲུག་རྒྱལ་གསུམ་པ་ འཇིགས་མེད་རྡོ་རྗེ་དབང་ཕྱུག་མཆོག་གི་སྐབས་ལུ་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ལམ་ལུགས་དང་བསྟུན་ཏེ་ སྤྱི་ལོ་༡༩༧༡ གི་ལོ་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ཡང་ འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཐུས་མི་སྦེ་ འཛུལ་བཞུགས་འབད་ཞིནམ་ལས་ཚུར་ རྫོང་ཁ་འདི་ གཞུང་འབྲེལ་དུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ སྐད་ཡིག་སྦེ་ ཆ་འཇོག་མཛད་གནང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།
སྐད་ཡིག་ཞིབ་འཚོལ་པ་ཚུ་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན། འབྲུག་ལུ་ཁ་རྙིང་ཤོས་ལྷོ་པའི་ཁ་ མོན་ཁ་ དགོངས་འདུས་པའི་ཁ་ ཟེར་རྫོང་ཁ་འདི་ ལྷོ་པའི་ཁ་ལས་བྱུང་བྱུངམ་ཨིནམ་སྦེ་ སླབ་སྲོལ་ཡོད། འབྲུག་ནང་གི་ཁ་རྙིང་ཤོས་ དེ་ཚུ་ སྐད་རིགས་མཁས་མཆོག་ཚུ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ད་རེས་ལས་ ལོ་ངོ་ཉུང་མཐའ་༢༥༠༠ གི་གོང་ལས་ར་ བྱུང་ཡོདཔ་སྦེ་ བཤདཔ་ཨིན། སྟོན་པའི་སྐྱེ་རབས་ ཆོས་རྒྱལ་དྲི་མེད་ཀུན་ལྡན་དང་ རྒྱལ་བུ་དོན་གྲུབ་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ཚུ་ནང་ ཁོང་འབྲུག་ལུ་བྱོན་ཡོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚུ་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ དེ་བསྒང་ལས་ར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རིགས་ཚུ་ཆགས་ཡོདཔ་དང་། མི་རིགས་ཡོད་པ་ཅིན་ སྐད་རིགས་ཡང་ རང་བཞིན་གྱིས་འོང་སྲིད་ནི་ཨིནམ་ལས་ འབྲུག་གི་ཁ་སྐད་རྙིང་ཤོས་དེ་ཚུ་ མིའི་འགྲོ་བ་ཆགས་པའི་ནམ་དུས་ལས་ར་ བྱུང་ཡོདཔ་སྦེ་ཧ་གོ་ཚུགས་པས།
No comments:
Post a Comment